Son günlerde asrın salgını olarak ortaya çıkan ve neredeyse tüm dünya ülkelerini ve toplumları tehdit eden koronavirüs (coronavirus) diğer adıyla kovid-19 (covid-19) en önemli belirtilerinden ve semptomlarından biri olan yüksek ateşle gözlemleniyor. Şu günlerde vücutta görülen yüksek ateş akla doğrudan koronavirüsü getiriyor ve ateşi olan kişilerde büyük bir şüphe uyandırıyor.
Bu yazımızda merak edenler için yüksek ateş hangi durumlarda ortaya çıkıyor, belirtileri ve bulguları neler, ateş görüldüğünde yeme içme ve yaşamda düzeninde ne tür değişiklikler yapmak gerekiyor gibi soruları cevaplamaya çalıştık. Diğer yandan vücutta ateş görüldüğünde uygulanan yöntemler ve ateşi düşürmek için kullanılabilecek bitkiler, bitkisel takviyeler ve bitkisel çaylar ile bitki yağı bazlı masaj uygulamaları da yazımızda.
Ateş Nedenleri ve Ateşin Yükselmesi
Koltuk altından ölçülen ateşin 37 derece, dilaltı ateşin 37.5 derece, makattan ölçülen ateşin 38 derece olması normaldir. Kadınlarda yumurtlama döneminde ise ateş 37.5 derece olur. Bazen hamile kalma şansı için yumurtlama döneminin takibinde ateş ölçümü kullanılır.
Ateş, beyin tarafından düzenlenir. Vücuda giren mikroplar savunma hücreleri olan beyaz kan hücreleri ile karşılaşır. Beyaz kan hücreleri tarafından salınan bazı maddeler beyni uyararak ateş yüksekliğine neden olur. Ateş yüksekliği, savunma mekanizması olarak çalışır ve mikropların çoğalmasını önlemeye yöneliktir. Ateşin zararları da vardır. Ateş yüksekliği ile birlikte vücudun oksijen ihtiyacı da artar. Sıvı ve kalori ihtiyacı ortaya çıkar. 5 yaşından küçük çocuklarda yüksek ateş sayıklama ve sıvı kaybına neden olabilirken, nöbet geçirme riskini de arttırabilir. Nöbet geçirilirse acil sağlık hizmetleri aranıp yardım istenmelidir.
Ateş en sık olarak iltihabi hastalıklarda yükselir. Tifo, sıtma, kulak burun boğaz iltihapları, verem, idrar yolu iltihabı, apandisit, apseler, deri iltihapları gibi hastalıklar ateşin en sık nedenleri arasında yer alır. Kanser, bazı romatizma türleri, sıvı kaybı, SLE gibi sistemik hastalıklar, guatr gibi hastalıklar da ateşi yükselten hastalıklar arasında yer alıyor.
Vücutta Yüksek Ateş Çeşitleri ve Belirtileri
Ateşin farklı çeşitleri vardır. Kanser ve lenfoma gibi hastalıklara bağlı ateşte çoğunlukla üşüme, titreme olmadan ateş yüksekliği olur ve steroidal olmayan anti anflamatuar ilaçlar ile (indometazin gibi) kontrol altına alınabilir. Mikrobik enfeksiyonlara bağlı ateş, üşüme, titreme sonrası yükselen vücut ısısı olarak karşımıza çıkar ve genel sağlık durumunu bozar.
Farklı sebeplerle ortaya çıkan ve vücudun genel sağlık durumunu bozarak uyarı veren ateşin türleri şöyledir:
Subfebril ateş: 38 dereceyi geçmez. Halsizlik, yorgunluk şikayetleri de vardır. Sinüzit ve gribal enfeksiyonlarda subfebril ateş görülme olasılığı yüksektir.
Devamlı ateş: Sabah ve akşam ve gün içinde ateşte fark 1 dereceyi geçmez. Uzun sürelidir. Tifo, bruselloz gibi hastalıklarda da görülebilir.
Aralıklı ateş: Sabah ve akşam yapılan ölçümlerde ateş farkı 1 dereceden fazladır. Gün içinde zaman zaman normale dönebilir. Sıtmada görülür.
Dalgalı (ondülan) ateş: Birkaç gün içinde yavaş yavaş yükselip birkaç gün içinde tekrar yavaş yavaş düşen ateş türüdür. Bu şekilde dalgalanmalarla seyreder. Bruselloz için tipiktir.
Bacaklı ateş: Sabah saatlerinde düşer ancak yine de düşen ateş normalin üstündedir. Verem hastalığında görülür.
Ateşi Düşürmek İçin Uygulanan Yöntemler ve Tıbbi Tedavi
Ateş yüksekliğine neden olan hastalığın tedavisi yapılır. Çoğunlukla neden, solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Ateş nedeni için hastanın öyküsü ve muayenesi sonrası olası bir hastalık düşünülürse, ona yönelik ampirik tedavi başlanabilir. Genel durumu bozan, bilinçte bozulma, dolaşım ve solunumu etkileyen ateş bulgularında kan, idrar, boğaz kültür antibiyogram testi için örnekler alınarak enfeksiyon etkeni araştırılabilir. Virüs enfeksiyonları ve bruselloz için serolojik kan testleri yapılabilir. Radyolojik incelemeler ile akciğer enfeksiyonu, apse gibi odaklar araştırılır. Menenjit olarak isimlendirilen ve baş ağrısı, bilinç bulanıklığı, ateş ile seyredebilen beyin enfeksiyonlarının tanınması için bel bölgesi omurlarının arasından beyin omurilik sıvısı iğne ile alınıp incelenebilir.
Ateş, titremenin arkasından gelir, Ateş yüksekliği mikropların vücutta çoğalmalarını engellemede yardımcı bir savunma mekanizması olduğu için 37.5-38 derecelik hafif ateş yükseklikleri müdehale edilmeden takip edilebilir. Eğer çocukta veya yaşlılarda ateşe bağlı bilinç değişiklikleri olursa, parasetamol ve soğuk kompresler ile ateş düşürülebilir. 38 derecenin üzerinde ateş yakınmalarında sıvı kaybı ve bilinç değişiklikleri riski artacağı için ateşin maksimum çıkacağı noktaya kadar izlem sonrasında ateş düşürülebilir. Ateşin maksimum çıkacağı noktanın belirlenmesi, tedavinin takibi ve planlaması açısından önemlidir.
Ateşin düşürülmesinde parasetamol içeren şurup, tablet veya fitiller kullanılabilir. Özellikle çocuklarda ılık suyla oturtularak yapılan banyo yararlı olmaktadır. Banyoda, özellikle çocuk ve yaşlılarda düşme riskine karşı refakatçi bulunmalı ve oturtularak duş yapılmalıdır. Küçük çocuklar ılık suyla dolu küvette ateşi düşene kadar tutulabilir. Çeşme suyuyla ıslatılmış bezler boyun, kasık ve koltukaltı gibi büyük damarların yüzeye yakın yerden geçtiği bölgelere 15-20 dakika sürelerle konup ısındıkça değiştirilmelidir. Kanser ve lenfomaya bağlı enfeksiyon ile ilişkili olmayan ateşte indometasin gibi ilaçlar faydalı olabilir.
Ateş Durumunda Yeme İçme ve Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Vücutta yüksek ateş görüldüğünde öncelikle bol su içilmelidir. Terleme ve nefes ile sıvı kaybının belirgin artması nedeni ile normal günlük ihtiyaçtan fazlası gerekmektedir. Ağız kuruluğu en basit susuzluk belirtisidir ve sıvı alımı için önemli bir uyarıdır. Bu konuda doktorlardan da bilgi alınabilir. Gıdaların iyice yıkanması, temiz olduğundan emin olunmayan gıdaların tüketilmemesi, rastgele yerlerden özellikle çiğ gıda yenmemesi, sterilize edilmemiş süt ürünlerinin tüketilmemesi gereklidir.
Ateş süresince dinlenmeli ve istirahat edilmelidir. İstirahat, vücudun enfeksiyona veya ateşe neden olan anormal durumlarla mücadelesini kolaylaştırır. Bulaşıcı hastalıklara maruz kalmanın azaltılması enfeksiyon riskini önlemenin en iyi yoludur. Düzenli el yıkama alışkanlığı edinilmesi basit ve etkili bir yoldur. Çocuklarda tuvalet kullanımından sonra, elleri yıkama alışkanlığının gerekliliği ve nedeni anlatılmalıdır. Su ve sabun kullanma imkanı yok ise ancak o zaman el dezenfektanı kullanılması tavsiye edilir. Grip gibi viral enfeksiyonların bulaşmasında önemli rol oynayan ellerin göze, burna ve ağza götürülmemesi çocuklara öğretilmelidir. Enfeksiyonu olanlardan uzak durulmalı ve aynı ortamda bulunulmamalı, öksürme ve hapşırma sırasında ağız, kolun iç yüzü ile kapatılmalı, el ile kapatılmamalıdır.
Ateşe İyi Gelen Bitkiler ve Bitkisel İçerikli Takviyeler
Vücutta ateş görüldüğünde ateşe iyi gelen ve ateşi düşürebilecek önerilen bazı bitkiler ve bitkisel içerikli takviyeler mevcut. Özellikle papatya, biberiye, kekik ve okaliptüs, civanperçemi, şerbetçi otu, kırmızı kantaron, söğüt kabuğu ve nane ile hazırlanacak çaylardan yararlanılabilir. Limon ile hazırlanan içecekten de serinletici amaçla yararlanılır. Ayrıcı uçucu yağlar ile masaj ve kompres uygulamaları da ateş düşürü olarak etkili olmaktadır.
Ateşi düşürmek için kullanılabilecek ve tüketilebilecek bilinen ve önerilen bazı bitkiler şöyle.
Söğüt Kabuğu
Ateş düşürücü ve romatizmal ağrıları giderici olarak yararlanılabilir. 5-10 gram drog 200 ml su içinde hafif ateşte 30 dakika kaynatılır. Günde 2-3 keç 1 çay fincanı içilir.
İğde Çiçeği ve Yaprakları
3-5 gram drog 1 çay fincanı kaynamış su içine eklenir, ağzı kapalı olarak 5-10 dakika demlenip süzülür. İdrar arttırıcı ve ateş düşürücü etkileri nedeniyle kullanılır.
Şerbetçiotu
1-2 gram şerbetçi otu 150 ml kaynamış su içine eklenir, 5-10 dakika demlenip süzülür. Günde 2-3 çay fincanı içilir.
Kırmızı Kantaron
1-2 gram çiçekli toprak üstü kısımları (herba), 1 çay fincanı kaynamış su içinde ağzı kapalı olarak 5 dakika demlenip süzülür. Taze olarak hazırlanmalıdır. Günde 3 kez 1 çay fincanı, yemeklerden yarım saat önce içilir.
Nane
1-2 çay kaşığı kurutulmuş nane yaprağı 250 ml kaynamış su içine eklenir. Ağzı kapalı olarak 5 dakika demlenip süzülür. Günde 3 kez 1 çay fincanı içilir. Bir diğer şekilde 5-10 damla nane uçucu yağı 25 ml badem yapı ile seyreltilir. Baş ağrısı ve ateş yükselmelerinde masaj yoluyla uygulama yapılır.
Gül
Gül petalleri ile karanlıkta gözler üzerine kompres uygulanır.
Civanperçemi
100 gram civanperçemi çiçekli dal uçları 20-25 litre banyo suyuna eklenir. Suyun sıcaklığı vücut sıcaklığından daha düşük olmalıdır. Banyoda kalma süresi 10-20 dakikadır.
39 Derece ve Üzeri Yüksek Ateş İçin Öneriler
3 tatlı kaşığı nane yaprağı 1 litre kaynamış su içine eklenip karıştırılır. 5 dakika demlenip süzülür. Süzüntüye 3-5 damla nane uçucu yağı ve 3-4 litre daha oda sıcaklığında su eklenir. Kollar ve bacaklar bir lif ya da bez yardımıyla hazırlanan su ile silinir. Nane, içinde bulunan mentol nedeniyle vücutta serinlik hissi yaratır. Vücut sıcaklığı artınca hazırlanan su ile kollar ve bacaklar tekrar silinir.
