Uluslararası piyasaların işleyişinde çok önemli bir yere sahip olan döviz kuru sistemleri günlük hayattan ticarete kadar pek çok alanı etkiliyor. Bu kapsamda bu yazımızda ülkemizde de uygulanan serbest döviz kuru sistemini inceliyoruz. Peki serbest yani dalgalı döviz kuru sistemi nedir, sistem nasıl çalışır, uluslararası ticareti nasıl etkiler? Kırlı veya kontrollü serbest döviz kuru sistemi nedir? Serbest döviz kuru sisteminde dalgalanmaların ithalat ve ithal ürün fiyatları üzerindeki etkisi nedir?
Serbest (Dalgalı) Döviz Kuru Nedir? Serbest Döviz Kuru Sistemi Nasıl Çalışır?
Döviz kurunun döviz piyasasının iç dinamikleri tarafından belirlendiği sisteme serbest döviz kuru veya dalgalı (esnek) döviz kuru denir. Diğer bir deyişle, ulusal paranın yabancı bir para karşısındaki fiyatı veya iki yabancı para biriminin birbiri cinsinden fiyatı döviz piyasasının iç dinamikleri olan döviz arzı ve döviz talebi tarafından belirlenmesi durumunda mevcut kur sistemine serbest döviz kuru sistemi denir. Döviz kuru, piyasanın iç dinamikleri doğrultusunda serbestçe hareket eder. Piyasa güçleri olan parasal otorite, yani merkez bankasının ve diğer kurumsal güçlerin piyasaya müdahalesi söz konusu değildir.
Serbest döviz kuru sistemi altında döviz kuru, döviz arzı ve talebinin gücü döviz piyasasında döviz kurunu günlük olarak tayin eder. Sadece Amerika ve İngiltere’nin olduğu bir dünyada yabancı para olarak İngiliz poundunun (£) olduğu ve ulusal para olarak Amerikan dolarının ($) bulunduğunun varsayıldığı bir ekonomik ortamda dolar ile pound arasındaki döviz kuru, yani 1 pound satın almak için gerekli dolar miktarına eşittir. Yani R = E/$ dır. Örneğin, denge döviz kuru (R) = 2 olduğunu varsayalım. Bunun anlamı 1 pound satın almak için 2 dolar gerekmektedir. Esnek döviz kuru sisteminde poundun dolar fiyatına döviz piyasasında pound arzı ve talep eğrilerinin birbirlerini kestikleri nokta belirler. Diğer bir deyişle, arz ve talep edilen pound miktarını birbirine eşitleyen değer (fiyat) döviz kurudur.
Serbest (Dalgalı) Döviz Kuru Sisteminin İthalat ve İthal Ürün Fiyatları Üzerindeki Etkisi Nedir?
Peki serbest döviz kuru sistemindede meydana gelen dalgalanmalar ekonomilerde ithalatı ve ithal ürünlerin fiyatlarını nasıl ve ne şekilde etkiliyor? Bunu bir Amerika ve İngiltere örneği ile açıklayalım. Poundun dolar cinsinden fiyatı arttıkça talep edilen miktar azalacaktır. Pound bu durumda daha pahalı olur. Bunun anlamı, Amerika’daki İngiliz mallarının fiyatı artar; böylece Amerika’nın Ingiltere’den yapacağı ithalat azalar. Bu da talep edilen poundun düşmesine sebep olur. Tam tersi durum da olasıdır. Döviz kuru yükseldikçe arz edilen para miktarı artar. Bunun anlamı Amerikan mallarının İngiliz poundu cinsinden fiyatı ucuzlar ve Ingilizler daha fazla Amerika’dan ithalat yaparlar. Poundun arz ve talep eğrilerinin kesiştikleri noktada teorik olarak denge döviz kuru gerçekleşir. Denge döviz kuru söz konusu olduğunda 1 poundun karşılığı 2 dolardır. Poundun arz ve talep eğrilerinin kayması denge döviz kurunun mevcut koşullar altında artmasına ya da düşmesine yol açar.
Kırlı Veya Kontrollü Serbest (Dalgalı) Döviz Kuru Sistemi Nedir?
Peki kırlı veya kontrollü serbest (dalgalı) döviz kusu sistemi nedir? Merkez bankalarının veya parasal otoritelerin döviz kuruna müdahale ettiği bir sistem de söz konusu. Daha açıkça ifade edersek, denge döviz kuru yükselirse, pound dolar cinsinden değer kazanır veya pound cinsinden dolar değer kaybetmiştir. Denge döviz kurunun düşmesi durumunda anlatılanların tam tersi geçerlidir. 1973’ten beri uluslararası döviz piyasasında bulunan paraların serbest dalgalanmasına izin verilir. Fakat merkez bankaları döviz kurlarında şiddetli dalgalanmalar olduğu zaman piyasaya müdahalede bulunmaktadırlar. Federal Rezerv Bank (FED) (Amerikan Merkez Bankası) doların değer kazanmasından rahatsız olursa, piyasaya dolar satarak müdahalede bulunur. 2003 yılının Eylül ayında uluslararası para piyasasında doların yen karşısında değer kaybetmesi Japon ekonomisini sıkıntıya sokmuştur. Yapılan görüşmeler sonucunda Japonya piyasadan yen karsılığında dolar satın almıştır. Uluslararası para piyasasında kurlarda meydana gelen aşırı dalgalanmalar ülkenin uluslararası ticarette pazar payları, ticaret hacimleri vs. üzerinde etkileri olmaktadır. Mevcut döviz kuru sistemi altında sistemde ortaya çıkan dalgalanmalara merkez bankası ya da parasal otoritenin kura müdehalesi sonucunda ortaya çıkan serbest döviz kuruna “kırlı veya kontrollü serbest döviz kuru” adı verilir.
